Tại Việt Nam, "chim cu" là một tên gọi dân gian quen thuộc dùng để chỉ nhiều loài chim khác nhau, chủ yếu thuộc Họ Bồ câu (Columbidae). Đây là nhóm chim được nuôi làm cảnh và thưởng thức tiếng gáy phổ biến nhất. Ngoài ra, tên gọi này đôi khi cũng bị nhầm lẫn với các loài trong Họ Cu cu (Cuculidae), là những loài có tập tính sinh sản ký sinh và thường không được nuôi làm cảnh. 

Chim cu gáy - Streptopelia chinensis

Phân loại khoa học:

  • Giới (Kingdom / regnum): Animalia (Giới Động vật)
  • Bộ (Order / ordo): Columbiformes (Bộ Bồ câu)
  • Họ (Family / familia): Columbidae (Họ Bồ câu) (w)
    • Phân họ Columbinae - bồ câu điển hình
      • Tông Columbini
        • Chi/ Giống (Genus / genus): Streptopelia (Chim cu, Turtle doves, Collared doves, 13 species) (w)
          • Loài (Species / species):
            • Streptopelia chinensis (Cu gáy, Cu đất, Spotted dove, Eastern spotted dove) (w)
              • Streptopelia chinensis tigrina (Cu cườm) (w)
            • Streptopelia tranquebarica (Cu ngói, red collared dove =  red turtle dove) (w)
        • Chi Columba – bồ câu Cựu thế giới 
          • Loài (Species / species): 
            • Columba livia (Rock dove, Rock pigeon, Common pigeon, Gầm ghì đá)
              • Columba livia domestica (Bồ câu nhà)

I. Các Loài Cu Phổ Biến (Họ Bồ câu - Columbidae)

Đây là nhóm chim "cu" đúng nghĩa nhất trong văn hóa chơi chim cảnh của người Việt, nổi tiếng với tiếng gáy trầm ấm và vẻ ngoài hiền lành.

1. Cu Gáy (hay Cu Cườm, Cu Đất)

  • Tên khoa học: Streptopelia chinensis
  • Đặc điểm: Đây là loài chim cu được nuôi làm cảnh phổ biến nhất tại Việt Nam. Chúng có bộ lông màu nâu đất, điểm đặc trưng không thể nhầm lẫn là vòm cườm ở sau gáy - một mảng lông đen có nhiều chấm trắng nhỏ li ti như hạt cườm.
  • Môi trường sống: Rất quen thuộc với con người, thường sống ở các vùng nông thôn, đồng ruộng, ven đô, và các khu vực có cây cối thưa.
  • Đặc điểm chơi chim: Người chơi thường đánh giá một con Cu Gáy hay dựa vào giọng gáy (thổ, đồng, kim, son) và các đặc điểm ngoại hình quý (nhất huỳnh kiên, nhì liên giáp...).

Chim cu gáy - Streptopelia chinensis (FB CCG)

Chim cu gáy - Streptopelia chinensis (FB CCG)

Chim cu gáy 1 tuần tuổi (FB CCG)

Ổ và trứng chim cu gáy trong nuôi nhốt (FB CCG)


2. Cu Ngói, Red collared dove =  red turtle dove

  • Tên khoa học: Streptopelia tranquebarica 
  • Đặc điểm: Có hình dáng nhỏ hơn Cu Gáy, bộ lông có màu hung đỏ hoặc nâu đỏ như màu ngói. Đặc điểm nhận dạng chính là một vệt lông đen trơn vắt ngang sau gáy, thay vì có cườm lấm tấm như Cu Gáy.
  • Môi trường sống: Tương tự Cu Gáy, thường xuất hiện ở các khu vực trống trải, đồng ruộng.





3. Cu Vằn (hay Cu Gườm)

  • Tên khoa học: Geopelia striata
  • Đặc điểm: Kích thước nhỏ hơn nhiều so với Cu Gáy và Cu Ngói. Bộ lông có màu nâu xám với rất nhiều vằn ngang màu đen mịn ở hai bên cổ, ngực và lưng. Tiếng gáy của chúng cũng thánh thót và có nhịp điệu khác biệt.
  • Môi trường sống: Thường gặp ở các khu vực cây bụi, công viên, vườn nhà.

4. Các loài Cu Xanh

  • Tên khoa học: Chi Treron
  • Đặc điểm: Đây là một nhóm gồm nhiều loài khác nhau (Cu xanh bụng trắng, Cu xanh chân vàng, Cu xanh khoang cổ...) với đặc điểm chung là bộ lông có màu xanh lá cây nổi bật. Chúng có kích thước tương đương hoặc lớn hơn bồ câu nhà.
  • Môi trường sống: Chủ yếu sống ở các vùng rừng núi, ít khi xuất hiện ở khu vực dân cư. Chúng thường ăn các loại quả và hạt cây rừng.

5. Các loài Gầm Ghì

  • Tên khoa học: Chi Macropygia và Ducula
  • Đặc điểm: Gồm các loài như Gầm ghì vằn, Gầm ghì lưng nâu. Đây là những loài chim cu có kích thước lớn, đuôi dài, thường sống ở vùng rừng núi. Tên gọi của chúng xuất phát từ tiếng gù trầm và vang vọng "gầm-ghì".

II. Các Giống Cu Nuôi (Nguồn Gốc Từ Bồ Câu Nhà)

Cu Pháp

Đây thực chất là một giống Bồ câu nhà (Columba livia domestica) được chọn lọc và nuôi để lấy thịt hoặc làm cảnh. Chúng có kích thước lớn, trọng lượng nặng, nhiều màu sắc (trắng, xám, đốm...) và được nuôi phổ biến trong các trang trại hoặc hộ gia đình.

III. Nhóm Chim "Cu Cu" (Họ Cu cu - Cuculidae)

Đây là nhóm chim hoàn toàn khác, không liên quan chặt chẽ với các loài cu kể trên. Chúng nổi tiếng với tập tính "đẻ nhờ" (đẻ trứng vào tổ loài chim khác để nhờ ấp và nuôi con hộ).

  • Các loài Cu cu (Tìm vịt, Chèo chẹo...): Có tiếng kêu đặc trưng "cu-cu", thường sống ẩn dật trong các lùm cây và là chim di cư.
  • Bìm bịp: Cũng thuộc họ này, có kích thước lớn, lông đen, mắt đỏ, và tiếng kêu "bìm bịp" trầm đục vọng từ xa.

Tóm lại, khi nói đến "chim cu" ở Việt Nam, đa số mọi người đều nghĩ đến các loài hiền lành, có tiếng gáy hay trong họ Bồ câu, đặc biệt là Cu Gáy, một biểu tượng của làng quê Việt Nam.